Tiền thời Tiền Lê : LÊ ĐẠI HÀNH
Lê Đại Hành (chữ Hán: 黎大行; tên
húy là Lê Hoàn (黎桓), 941 – 1005) là vị vua đầu tiên của nhà Tiền Lê, trị vì từ 980 đến 1005. Tronglịch sử Việt Nam, Lê
Hoàn không chỉ là một vị hoàng đế có những đóng góp lớn trong chống quân Tống phương Bắc, quân Chiêmphương Nam, giữ gìn và củng cố nền độc lập dân tộc mà còn
có nhiều công lao trong sự nghiệp ngoại giao, xây dựng và kiến tạo đất nước Đại Cồ Việt. Lê Hoàn cũng là người
tạo tiền đề, điều kiện để thời gian sau đó Lý Công Uẩn có đủ khả năng dời
đô từ Hoa Lưvề Thăng Long năm 1010, mở ra một kỷ nguyên phát triển lâu
dài của văn hóa Thăng Long - Hà
Nội, thủ đô hiện tại của Việt Nam. Xung quanh vị Hoàng đế này còn nhiều điều chưa được sáng
tỏ như vấn đề thân thế, sự nghiệp, và thụy hiệu.
THÂN THẾ:
Về quê hương Lê Hoàn,
vấn đề mà Ngô Thì Sĩ đặt ra từ thế kỷ 18, được thảo luận nhiều lần dưới thời
nhà Nguyễn cho đến nay các nhà sử học vẫn chưa đưa ra được kết luận nơi đâu
trong ba nơi: Ninh Bình, Thanh Hoá hay Hà Nam là quê hương của ông. Năm 1981, tại
hội thảo khoa học “Lê Hoàn và 1000 năm chiến thắng giặc Tống xâm lược”, nhiều
vấn đề chung về thế kỷ X, về quê hương, thân thế, sự nghiệp của ông bước đầu
được giải quyết. Đến năm 2005, tại hội thảo “1000 năm Thăng Long và sự nghiệp
của Lê Hoàn”, trải qua một chặng đường đổi mới của sử học, nhiều vấn đề về quê
hương của Lê Hoàn được đào sâu và nhìn nhận lại theo chiều hướng thoáng rộng
hơn. Tựu chung có các ý kiến sau:
Trường Châu (Ninh Bình)
Việt sử lược[3] viết từ
thời Trần ghi là: “Đại Hành vương húy là Hoàn, họ Lê, người Trường Châu”.
Trường Châu là vùng đất kinh đô Hoa Lư, Ninh Bình.[4] PGS, TS. Trần Bá Chí
trước từng viết rất công phu về quê hương, dòng dõi Lê Đại Hành cho rằng ông
người Ái Châu (Thanh Hoá), thì tại hội thảo 2005 cũng khẳng định rằng quê gốc
vua là Trường Yên, Hoa Lư, Ninh Bình. [5] Các nhà nghiên cứu Mai Khánh (Bảo
tàng Hà Nam) và TS. Vũ Văn Quân đồng ý rằng Lê Hoàn là người Trường Châu nhưng
cho rằng Trường Châu bao gồm cả Ninh Bình và Hà Nam[6].
Ái Châu (Thanh Hóa)
Đại Việt sử ký toàn
thư[7], Lịch triều hiến chương loại chí [8] ghi: “Vua họ Lê, tên húy là Hoàn,
người Ái Châu”. Cùng quan điểm sách “Các triều đại Việt Nam” còn cho rằng mẹ Lê
Hoàn là Đặng Thị Sen chứ không gọi là Đặng Thị.[9] An Nam Chí Lược của Lê Tắc
thời Trần, mục Lê nhị thế gia chép: “Lê Hoàn, người Ái Châu, có chí lược, được
lòng quân sĩ”. Website chính thức của tỉnh Thanh Hóa cũng khẳng định Lê Hoàn là
người quê hương mình. [10] Đại Nam nhất thống chí chép: “Miếu Lê Đại Hành hoàng
đế ở xã Trung Lập, huyện Thuỵ Nguyên, chỗ này là nền nhà cũ của tiên tổ nhà
vua” song mục tỉnh Hà Nội lại chép “mộ tổ Lê Đại Hành ở bên miếu xã Ninh Thái,
huyện Thanh Liêm”.
Bảo Thái (Hà Nam)
Đại Việt sử ký tiền biên
[11] ghi: “Xét thấy Lê Đại Hành Hoàng đế người làng Bảo Thái, huyện Thanh Liêm
chứ không phải Ái Châu, sử cũ chép nhầm”. Cuốn Việt Nam sử lược,[12] Từ điển
nhân vật lịch sử Việt Nam, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Việt sử tiêu
án đều ghi: “Lê Hoàn quê ở làng Bảo Thái, huyện Thanh Liêm” . Nhà sử học Trần
Quốc Vượng cho rằng Lê Hoàn sinh ở Thanh Liêm, Hà Nam và theo ông, Thanh Hóa
chỉ có thể là quê ngoại hay quê bố nuôi Lê Hoàn.[13]. Lịch sử Hà Nam Ninh cũng
đã nhận định: “Lê Hoàn quê nội ở Thanh Liêm (Hà Nam), quê ngoại ở Kẻ Sập (Thanh
Hoá), Tuy sinh ở đất Ái Châu nhưng ông chỉ sống ở đấy hơn 10 năm, sau trở về
Thanh Liêm”. [14] GS. Lê Văn Lan cũng cho rằng Lê Hoàn “là đứa trẻ mồ côi ở
làng Kẻ Sập - quê ngoại, chàng trai nghèo ở miền Bảo Thái quê nội”[15]. Ứng Hoè
Nguyễn Văn Tố, sau khi điểm lại một số nhận định của các cuốn sử cũ đã nêu quan
điểm: Thanh Liêm là nguyên quán của cha mẹ. Ái Châu là chỗ ở của cha nuôi, mỗi
quyển chép theo một nghĩa” [16] Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều
Nguyễn, phần ghi về lăng mộ ở huyện Thanh Liêm chép: “Mộ tổ Lê Đại Hành ở bên
miếu xã Ninh Thái, huyện Thanh Liêm[17]. Sử cũ cũng nhắc tới Trần Bình Trọng
quê ở xã Thanh Liêm là hậu duệ của Lê Hoàn. Vị danh tướng thời Trần này được
ban quốc tính vì có nhiều công trạng. Website chính thức của tỉnh Hà Nam cũng
khẳng định Lê Hoàn là người quê hương mình.[18]
Ý kiến dung hòa
Thần tích Lê Hoàn tại
lăng vua Lê, làng Ứng Liêm (Hà Nam)[19] giải thích có vẻ “hợp tình, hợp lý” tất
cả những vấn đề khúc mắc về quê quán, xuất thân của Lê Hoàn. Thần tích cho biết
ông sinh ra ở xã Trường Yên, Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình. ông nội là Lê Lộc và bà
nội là Cao Thị Phương; cha là Lê Hiền, mẹ là Đặng Thị Khiết. Nhà nghèo nên đã
về xã Ninh Thái, Thanh Liêm, Hà Nam làm nghề chài lưới, đơm đó bắt cá. Ngày
mùng 10 tháng Giêng năm Nhâm Tuất (942) sinh ra ông. Năm lên 7 tuổi, ông mồ côi
cả cha lẫn mẹ, phải làm con nuôi quan án châu Ái (Thanh Hoá). Các nhà sử học
cho rằng vấn đề quê hương Lê Hoàn còn phải tiếp tục nghiên cứu. Điều dễ nhận
thấy là cả Ninh Bình, Thanh Hóa và Hà Nam đều gắn bó mật thiết với cuộc đời và
sự nghiệp của vị vua này.
*
Sưu tầm tư liệu trên Internet (doanthanhthuyqn@gmail.com)
